"Wspomnienia brudnego aniola" Henning Mankell

Tytul : "Wspomnienia brudnego aniola"
Autor : Henning Mankell
Rok wydania : 2014
Wydawnictwo : W.A.B
Liczba stron : 352
Tytul oryginalu : Minnet av en smutsig angel

Od Bregmana do Margueza

Ze wzgledu na ograniczenia jezykowe na kazda nowa ksiazke Henninga Mankella( rowniez na tlumaczenia starszych ) musialam dlugo czekac i za kazdym razem wiazalo sie to z wielka niecierpliwoscia. Seria powiesci o Kurcie Wallanderze, jest moim zdaniem najlepsza w swoim gatunku i innym autorom ciezko bedzie dotrzymac Mankellowi pola, a przescigniecie go wydaje mi sie niemozliwe. Rowniez na "Wspomnienia brudnego aniola", chociaz wiedzialam ze bedzie to pierwsza w dorobku autora powiesc historyczno-obyczajowa ( pomijajac nowele "Mozg Kennediego") czyli cos zupelnie innego od mrocznych skandynawskich kryminalow, nie moglam sie doczekac. Niestety juz po pierwszych kilkudziesiecu stronach wiedzialam, ze ta powiescia Mankell strzelil sobie w stope. Opowiesc o Hannie Renstrom jest zwykla, nudnawa powiescia obyczajowa, ktora pomimo wielkiej sympatii dla autora, po prostu ciezko sie czyta. W pewnym sensie powiesc ta to katalog roznic wyrastajacych na podlozu rasowo podzielonego spoleczenstwa : bogaci biali kolonisci kontra uciskana lokalna ludnosc, bestialcy mezczyzni kontra zahukane czarne prostytutki i wiele podobnych wariacji, ktorych glownym tematem jest kolonizacja. Wydawaloby sie, ze w temacie tym kryje sie wielki potencjal poniekad nawet dla realizmu magicznego. Jednak tutaj Mankell nas zawodzi. Zamiast rzeczowego spojrzenia na problem dostajemy odrealniona powiesc. To tak jakby wziac pierwszego lepszego bohatera z zimnego i skutego lodem planu filmowego Ingmara Bergmana i umiescic go w goracej, zmyslowej, magiczno-realistycznej scenerii z powiesci Gabriela Garcii Marqueza. To sie po prostu nie moglo udac.

Hanna Renstrom urodzila sie w malej wiosce w mroznej szwedzkiej dolinie. Po smieci ojca jej matka nie miala pieniedzy, zeby utrzymac czworke dzieci wiec zdecydowala, ze najstrasza corka, siedemnastoletnia Hanna pojedzie do rodziny do duzego portowego miasta. Liczyla, ze z pomoca bliskich uda jej sie znalezc prace i rozpoczac nowe zycie. Jest rok 1904 ,dzieki uprzejmosci kupca, ktorego trasa prowadzila przez Doline Hanna dociera nad morze. Tam czeka ja przykra niespodzianka. Rodzina u ktorej miala sie zatrzymac opuscila miasto. Kupiec, ktoremu zrobilo sie zal dziewczyny oferuje jej prace sluzacej i lozko we wlasnym domu. Po pewnym czasie zauwaza, ze Hanna ma wieksze ambicje niz zmywanie podlog. Postanawia wyslac ja na pokladzie statku w podroz do Australii. Hanna godzi sie przyjac prace kuka. Na statku poznaje przstojnego mlodzienca, zastepce kapitana. Mlodych laczy milosc od pierwszego wejrzenia. Po kilku tygodniach kapitan udziela im slubu. Jednak szczescie mlodej pary trwa zaledwie kilka dni. Maz Hanny , po zejsciu na lad w jednym z afrykanskich portow, zaraza sie malaria i umiera. Nie mogac dluzej zniesc rejsu statkiem, na ktorym wszystko przypomina Hannie o utraconej milosci, postanawia uciec. Kiedy statek dociera do Lourenco Marquez, portugalskiej kolonii, Hanna opuszcza poklad i ukrywa sie w miasteczku. Pomimo wszczetych przez kapitana poszukiwac, nikt nie moze odnalezc mlodej kobiety, w koncu daja za wygrana i statek rusza w dalszy rejs do Australii. Hanna za pieniadze z wdowiej renty wyplaconej przez kapitana wynajmuje pokoj w hotelu. Dopiero po jakims czasie dowiaduje sie, ze zamieszkala w cieszacym sie duza slawa burdelu. Wlasciciel, Senhor Vaz od poczatku jest zainteresowany dziewczyna. Kiedy prosi ja o reke , Hanna zgadza sie. Jednak historia kolem sie toczy. Po kilku miesiacach Vaz umiera a Hanna przejmuje burdel i caly majatek zmarlego meza, stajac sie tym samym jedna z najbogatszych osob w miescie.

Moim zdaniem najslabsza strona powiesci byla sama postac glownej bohaterki. Zupelnie dla mnie zrozumiale bylo to , ze Hanna miala problemy z dostosowaniem sie do nowych warunkow, poniewaz autor zostawil ja na pastwe losu.Nie dosc, ze nie miala zadnych przyjaciol,co w Afryce, gdzie nowy bialy jest sensacja i kazdy wali do niego drzwiami i oknami bylo wprost nieprawdopodobne. to jeszcze pozbawiona jest poczucia humoru, a bez tego nie moze dostrzec ironii, w ktore obfituje  jej zycie. Ponadto Mankell usuwa ja z wiekszosci akcji, czynia z niej biernego obserwatora. Mieszka na zboczu za miastem i przez lornetke obserwuje rozgrywajace sie wydarzenia. Gdy wybucha bunt nie bierze w nim udzialu jest tylko obserwujacym z daleka swiadkim. Przypuszczam, ze inni autorzy postawiliby ja w samym centrum zdarzen. 

Jedynym stworzeniem, z ktorym Hanna ( Vel Ana Branco ) zdaje sie utrzymywac jakikolwiek kontakt jest Carlos, szympans , pol czlowiek- pol malpa noszacy ludzkie ubrania, liczacy pieniadze i czasami dzielacy z Hanna lozko (!). Carlos jest oczywiscie symbolem, jednak czego, tego nie dalo mi sie odgadnac. Jedyna wskazowka, ktora dostalam od autora byly slowa Hanny : " Byc moze widze Carlosa jako odbicie siebie samej".

Niestety w powiesci tej wogole nie wyczuwalam szczegolnego klimatu kolonialnej Afryki. Powodem tego byl przypuszczalnie brak inncych bohaterow, a jesli juz jakies postaci sie pojawialy to raczej epizodycznie, bardziej jak cienie niz postaci z krwi i kosci. Jak pisalam wyzej niemozliwoscia sie dla mnie wydaje by mloda, blondwlosa kobieta, nie wzbudzila sensacji na afrykanskim ladzie. W koncu Lourenco Marquez nie bylo jakas wielka aglomeracja i z pewnoscia nowa twarz musialaby wywolac nielada poruszenie. Tutaj nie dosc, ze nikt sie nia nie interesuje to na dodatek wiele osob nawet o niej nie slyszalo. Wiem, ze temat appartheidu i kolonizacji jest bliski pisarzowi dlatego zastanawia mnie co go sklonilo do napisana powiesci, w ktorej cala uwaga skupiona jest na glownej bohaterce , kiedy wokol niej dzieje sie tyle krzywd i niesprawiedliwosci. Z jednej strony mialam wrazenie, ze Hanna chce pomoc , a z drugiej ze niczym sie nie rozni od innych wyzyskujacych czarna sila robocza bialych. Wszystko co robila wydawalo mi sie sztuczne, niedociagniete. Nawet sam obraz Afryki, nie wydawal mi sie za bardzo afrykanski. Brakowalo tego upalu, wilgoci, dzikosci.

Kazdy kto czytal powiesc Jamesa Joyca "Stad do wiecznosci" doskonale wie jak bawia sie klienci burdelu. Wszedzie na swiecie jest tak samo , wszedzie oprocz O Paraiso. Tutaj nie ma ani spiewu, ani smiechu czy tancow, nie ma tej radosci zycia, ktora sie w takich miejscach wyczuwa - a jesli jest to autor to skrzetnie przed nami ukrywa. Wlasnie o takich detalach mysle, kiedy pisze, ze brak mi w ksiazce realizmu.

Henning Mankell w swoich poprzednich powiesciach przyzwyczail mnie do swoistego balansu pomiedzy dialogami a opisami. Tutaj harmonia ta zostala zburzona. Opisow jest zbyt wiele, z czego duza wiekszosc jest zupelnie niepotrzebna. Momentami mialam ochote odlozyc ksiazke na polke gdyz byla po prostu nudna. Bardziej witalny i barwny styl z pewnoscia uczynil by te powiesc lepsza. Czy moze to byc wina tlumacza?  Wydawalo mi sie, ze styl byl plaski, powtarzalny i troszeczke dziwny, nie do takiego pisania bylam przyzwyczajona w wykonaniu Mankella. Pelno tu rowniez niepotrzebnych fraz w stylu : "usiadla na wieki przed otwartym pamietnikiem" czy "to co mowil bylo prawda i tylko prawda". 

Chcialabym te ksiazke traktowac jako probe rozliczenia sie z kompleksami, ktore pozostaly w europejczykach po okresie kolonizacji, jednak nie potrafie. Zdarzalo mi sie czytac pozycje, przy ktorych lzy mi sie laly z oczu strumieniami lub reportarze, ktore mnie wzruszaly do glebi. Tutaj nie odczulam kompletnie nic. Czytajac o tragediach czarnych ludzi nie potrafilam sie z nimi zzyc poniewaz zupelnie nic o nich nie wiedzialam, jedyne na co mnie bylo stac to wspolczucie. 

Jesli musilabym znalezc w powiesci jakis ukryty watek to stawialabym na samotnosc. Dla mnie to wlasnie o niej byla ta powiesc. O samotnosci i tesknocie za wolnoscia i domem. Hanna z dala od Szwecji czula sie zagubiona i samotna podobnie jest setki afrykanczykow, ktorzym biali odebrali miejsce do zycia.

Oj ciezko sie czytalo te ksiazke, i z czystym sumieniem moge przyznac, ze doczytalam do konca tylko ze wzgledu na sentyment do autora. Osobiscie jedna zabojstwo czy nawet dwa dodalyby jej wiecej smaczku. A tak dostalam, nudna powiesc obyczajowo-biograficzna, z mnostwem zbednych opisow i introspekcji oraz bardzo rozlazla i plytka fabula. Radze autorowi wrocic do gatunku w ktorym sie najlepiej odnajduje, do kryminalow. Wtedy moge przysiac ze bede czytac z otwartymi ustami.

Tym razem 4/10.